Kanuni vret edhe kundër normavet të tij

Percudnimi, sfidon të drejtën në pozite dhe vetë kanunin

Kanuni vret edhe kundër normavet të tijë

Kanuni, tashmë një monument  i së drëjtës zakonore po vjenë në fazat e tij të degjenerimit si norë juridike, që fatkeqsish ka efektet e tij edhe mbi të drejtën pozitive. E drejta zakonore është një nga burimet kryesore të së drejtë në shumë vende të botës dhe njëherazi dhe në vendin tonë, shumë norma juridike, ndonse kanë kaluar në etapa zhvillimi e përmisimi ruajn origjinën e të drejtës zakonore.

Kanuni në Shqipëri, ka një larmi të madhe normash edhe në aspektin civilë dhe atë penal, ndonse origjina e tij nuk ka një definacion të sakët, njihen aktualishtë 12 kanunë në trojet shqiptare. Në epiqendër qëndronë kanuni i Lekë Dukagjinit, që vepron në skaijn veriperendimorë të vendit, kryesishtë në malësi të madhe, zona e mbishkodrës. Por një peshë të rendësishme zë dhe kanuni i Skënderbeut në zonat verilindore dhe shqipëria e mesme dhe ndryshonë në shumë norma me kanunin e Lekë Dukagjini, pasi në shumë aspekte shfaqet më i moderuar dhe liberal.

Nuk mund të lëmë pa përmendur dhe kaninin e Labërisë, që vepronte në zonat juglindore të vendit dhe në tërsi përmbanin një gamë të gjerë ngjashmërie dhe cilësoheshin nga ndëshkimitet e rrepta, sidomos në aspektin e gjakmarrjes.

Në aspektin e parë penal kur shikonë se kanuni ka masa parandaluese të gjakmarrjes, mendonë se jeta vlerësohëj shumë, por aspekti i kundërveprimit, vepronte më të njëjtën forcë hakmarrje si më parë. Gjaksi, duhet të contë fjalë për krimin, që kishte bërë, sepse e kundërta e vendoste përballë barrës së dyfishtë të gjakut. Pra kemi të bejmë jo vetëm me pranimin e krimit, por dhe të përgjegjesisë së faj dhe vetë nënshtrimit të ndëshkimit.

Treva të tjera të vendit kanë përdorur kanunin miks, ku elementët ndërthureshin ndërkanune, por në tërsi, kanuni në Shqipëri është një piramid normash të ngjashme, që ka arritur të mbijetojë për shekuj më radhë, ndonse në Shqipëri kanë pushtuar romaket, perandoria e lindjes Bizant, sllavët dhe përandoria Osmane, pasi pushtuesit përvec ligjeve të tyre lenin në fuqi edhe kanunin shqiptarë. Pra kanuni nuk ka hezituer të jetë në pozitë ndonse jo në të gjithë pushtetin e tij të nonmave juridike, par amë ka qenë prezent në të gjitha kohërat. Me të njëjtin ritëm efikas, kanuni ka vepruar deri në vitet 47, ku regjimi komunist arriti nëpërmjet izolimit, mbledhjeve të armëve të izolojë në masen 80% efektin e kanunit. Edhe në atë kohë ai veprontë në forma të dryshme jo të përputhura me normat e kanunit, por në emër të tij realizoheshin krime.

Pas viteve 90 të, kanuni rishfaqet përsëri dhe filluan hakmarrjet e vjetra të rindizeshin si më parë dhe u shënuan mjaftë krime, e për llogjikë vepruan dhe pleqëritë e kanuneve, kryesisht në Shkodër dhe Kurbin.Ndonse zyrtarishtë këta pleq nuk njihen ata vazhdojnë ta ushtrojë pushtetin e tyre dhe më vonë kur fenomeni i gjakmarrjes filloj të rritej u ngritën dhe shoqata pajtimi.

Pra kemi një rikthim të kanunit në pozitën e më parshme.

Por pyetja shtrohet si?

Problematika më e madhe qëndronë në faktin se dhe vetë kanuni në normat e tij ka humbur vetë pozitën dhe ai vjen në një formë të re të panjohur dhe madje të përcudnuar.

Parë në aspektin e marrjes së gjakut kanuni, brenda 24 orve, vret kodo në fisë që ka mbushur moshën 18 vjec, kohë që ather argumendtohej ku një mashkull mbante armë në krah. Kjo ha interpretim pasi dhe kodi ynë penal, merrë në përgjegjësi pënale moshë 14 vjec e lartë dhe kuptohet se dhe kodi ynë penal është mbështetur në këtë drejtim tek e drejta zakonore, pasi në moshën 14 vjec supozohet që një djalë të jetë në gjendje të mbajë armë. Pas 24 orve, sulmohet dorari dhe në pamundësi gjetje apo arratie, viritet më i afërti i pëmës gjenetike dhe familja ngujohej pikerishtë në persona madhorë.

Sot pseudokanuni ose kanuni i përcudnuar, vret pa dasi edhe fëmijë në moshën e pubertitetit, apo dhe të seksit femër dhe më keq akoma ngujonë gra dhe fëmijë. Nuk ka ndodhur në asnjë kanun të trevave shqiptare që të ngujohen gra dhe fëmijë dhe më keq akoma ti vrasi ato. Kanuni në aspektin penal është një mburojë e fortë për parandalimin e krimit ndaj grave dhe fëmijve dhe ndëshkimi penal është nëse vretë një grua, ke dëtyrimin e barrës një gjak e gjysëm boxh dhe nëse vret një djalë të pa martuar ke dy gjace borxh.

Kanuni jo vetën që ka masa shternguese të forta dhe njëherazi parandaluese, por në asnjë rast nuk e vret gruan, vetëm për tradhëti bashkëshortore. Sot kanuni është përcudnuar dhe kjo për faktin se brezi i sotëm e njeh përcitas kanunin, duke shkelur normat bazë si parimi i besës dhe i kuranit apo biblës, i moralit shqiptarë, o besushmërisë te virtytit, që janë dhe normat baze të respektimit të kanunit. Këto norma janë kushtetucmëria kanunore dhe duke u shlelur këto vlera normat e të drejtës zakonore, pra kanunit përcudnohen.

Sot kohët modern dhe periudha e komunizmit kanë luajtur rol negativë në aspektin e njohjes së këtyre vlerave. Gjithashtu shteti në pozitë shfaq paaftësinë e tij në ligjbërje dhe zbatueshmëri dhe në këto moment vakumi, vepronë  kanuni i përcudnuar.

Pra jemi përballë një rreziku shumë të madhe që tashmë i ka kaluar kufinjtë e precedent dhe po shëndërrohët në një plagë sociale.

Paaftësia e të drejtës pozitive për të qenë efikas në prandalimin e krimit dhe zbatueshmërinë e ligji, është një nga kushtet bazë për ringritjen nga grehina e shekujve e të drejtë zakonore dhe ajo ashtu sic është e ashpër me të njëjtë ashpërsin, vepronë në kohë moderne.

Aspekti tjete është fakti se ligjet shqiptare nuk kanë efek në zbatueshmëri sepse praktika e ligjbërjes është një metodë sipërfaqsore, pasi ligjet meren të kopjuara dhe nuk pyetet askush, as grupet e interest e as vetë popullata. Mjaftojë një grup i vogël njerëzish që të miratojnë ligje nxitimdhi si në rastin e ligjit te duhanit, që nuk gjenë zbatushmëri. Pra vetë demokracia e përfaqësuar është në dilemë. Aspekte te tjera janë kushte ekonimike ku shteti me asistencen e tij paguan 10 kilogram bukë për nje muaj, problemet e pa zgjithura të pronsisë nga ana ligjore e një sër problematikash të tjera që i japin shkas shoqërisë shqiptare që të thirrë në ndimë norma juridike të mesjetës.

Problemi tjetër i pa zgjithur janë armët që posedonë popullata që nga viti 1997, dhe shqiptarët janë të armatosuar si në Avganistan apo vende në trazira. Avancimi i krimit dhe metodave kriminale, paaftësia e policisë dhe organit të akuzës për parandalimin e krimit, korrupsioni i sistemit të drejtësise janë problemet kyce që e bëjnë kanuni të vrasë me metoda primitive dhe të përcudnuara edhe ndaj vetë kanunit. Niveli i ulët arsimorë, braktisja e shkollava..etj. Rasti i vrasjes se fundit të një 17 vjecares është një alarm për vetë shtetin dhe institucionet ligjore. Kanuni ka magjinë e ligjeve të kodifikuara ndër shekuj dhe të votuar në mënyrë plebishitare dhe sa herë gjenë zbrabsti ligjore apo moszbatueshmeri të ligjit ai bëhet aktivë, duke sfiduar të drejtën në pozitë, pra vetë institucionet e drejtësisë dhe vetë shtetin. Qindra te ngujuar është një tablo renqethse. Qindara të vrarë për gjatë këtyre viteve dhe rreziku i agravimit të këtij fenomeni mbetën detyrë parose e sistemit të drejtësisë dhe vetë institucioneve ligjbërse për të ndërmarrë hapa ligjor e rehabilitees për zgjithjen e këti fenomeni.

Nga ilir vata